Sosyal Yenilikçilik Finansman Yöntemleri: Sosyal Projelerde Kaynak Bulma ve Etkili Stratejiler

Sosyal Yenilikçilik Finansman Yöntemleri Nedir ve Neden Önemlidir?

Sosyal yenilikçilik finansman yöntemleri, sosyal projelerin hayata geçirilmesini sağlayan en önemli yapı taşlarından biridir. Peki, sosyal projelerde kaynak bulma neden bu kadar kritik? Sosyal girişimciler için finansman seçenekleri, sadece maddi destek sağlamakla kalmaz, aynı zamanda projelerin sürdürülebilirliğini ve etkililiğini de sürdürülebilir kılar. Unutmayalım, sosyal fayda üreten projeler, klasik ticari projelerden farklıdır; bu yüzden doğru finansman yöntemlerini seçmek, tam da bir sanat gibidir. 2026 yılında yapılan bir araştırmaya göre, sosyal yenilik projeleri destekleri alan 100 sosyal girişimciden 78’i finansman kaynaklarının çeşitlenmesinin projelerinin başarısına doğrudan katkısı olduğunu ifade etmiştir. Bu da doğrudan gösteriyor ki, kaynak bulma stratejileri, başarı için hayatidir.

Bir sosyal projenin finansmanını, bir bahçıvanın toprağını sulaması gibi düşünebiliriz. Toprağa doğru suyu verirseniz, tohum filizlenir ve meyve verir. Ama yanlış veya yetersiz sulama projeyi kuraklığa mahkûm eder. İşte bu yüzden sosyal projelerde kaynak bulma yöntemlerinin çeşitliliğini ve etkinliğini bilmek kritik.

Sosyal Projelerde Kaynak Bulma: En Yaygın Yöntemler ve Avantajları

Sosyal girişimciler için finansman seçenekleri oldukça zengindir. Ancak doğru yöntemi seçmek, projenizin uzun ömürlü olmasını sağlar. İşte en yaygın sosyal yenilikçilik finansman yöntemleri:

• 💶 Sosyal girişimcilik fonları: Genellikle belirli kriterlere göre projelere doğrudan mali destek sağlar. Türkiyede bu fonlara erişim %35 oranında kolaylaşmıştır.
• 📊 Sosyal inovasyon yatırımları: Bu yatırımlar, sadece finansal destek değil, aynı zamanda danışmanlık ve eğitim de içerir. Dünya çapında 2022’de sosyal inovasyon yatırımları %23 artış göstermiştir.
• 📝 Sosyal projeler için hibe programları: Geri ödemesiz destek sunan programlar, özellikle başlangıç aşamasındaki projeler için idealdir.
• 🤝 Kitle fonlama (crowdfunding): Topluluğun desteğini alarak, geniş kitlelerden küçük miktarlarda fon toplanabilir. 2026te Türkiyede sosyal projeler için kitle fonlama %40 büyüdü.
• 🏦 Banka kredileri ve düşük faizli sosyal krediler: Sosyal girişimciler için özel hazırlanmış finansman paketleri bulunuyor.
• 🎯 Kurumsal sosyal sorumluluk (KSS) projeleri destekleri: Büyük firmaların sosyal projelere verdiği destekler, sürdürülebilir kaynak yaratmada önemli rol oynuyor.
• 👥 Melek yatırımcılar: Sosyal etkisi yüksek projelere aktif destek veren yatırımcılardır, sadece para değil, deneyim de sağlarlar.

Başarılı Kaynak Bulma Stratejileri Nelerdir?

Başarılı sosyal girişimciler, finansman sağlarken sadece en büyük kaynağı aramakla yetinmez, aynı zamanda kaynakları çeşitlendirmeyi tercih eder. Bu strateji, riski azaltır ve kaynak sürekliliğini sağlar. Örneğin, İstanbul’da genç bir sosyal girişimci, aynı anda sosyal inovasyon yatırımları, sosyal girişimcilik fonları ve sosyal projeler için hibe programları başvurusu yaparak toplamda 150.000 EUR destek sağlamıştır. Böylece, tek kaynağa bağlı kalmadan, projesini eksiksiz yürütmüştür.

Daha önce sıkça duyulan bir yanlış düşünce, sadece büyük fonların başarılı projeleri destekleyeceğiydi. Ancak 2026’te yapılan bir diğer araştırma, küçük ve orta ölçekli finansmanların sosyal yenilik projelerindeki başarı oranını %47 artırdığını gösterdi. Bu, sosyal girişimciler için büyük bir umut ışığıdır çünkü küçük destekler, doğru yatırım ve yönetimle büyük başarılar yaratabilir.

Sosyal Yenilikçilik Finansman Yöntemleri Karşılaştırması: Hangisi Sizin İçin Uygun?

Kimler Sosyal Yenilikçilik Finansman Yöntemlerinden Yararlanabilir?

Sosyal girişimciler, STK’lar, yerel yönetimler ve sosyal projelere gönül vermiş bireyler, bu finansman yöntemlerinin ana kullanıcılarıdır. Örneğin, Antalya’da engelli bireyler için sosyal içerikli bir proje yürüten Ayşe Hanım, sosyal yenilik projeleri destekleri sayesinde 80.000 EUR bütçe alarak projesini büyütmüştür. Böylece toplumun dezavantajlı kesimlerine hizmet sunmuştur.

Başka bir örnek olarak, küçük bir köyde sürdürülebilir tarım üzerine çalışan bir grup, kitle fonlama ile 20.000 EUR toplamış ve yerel kalkınmaya büyük katkı sağlamıştır. Bu durum, sosyal projelerde kaynak bulma sürecini, büyük şehirler dışındaki alanlara da açar.

Neden Sosyal Yenilikçilik Finansman Yöntemlerini Doğru Seçmeliyiz?

Büyük bir hata, sosyal projelerin finansmanını sadece bir kaynaktan beklemektir. Bu durum, bir bacağı kırık bir masaya benzer: dengesiz ve yetersizdir. Oysa, birden fazla finansman yöntemi kullanmak o masaya sağlam dört ayak bağlamaktır. Böylece projeler hem esnek olur hem de ani finansal krizlerden etkilenmez.

Sosyal Projelerde Kaynak Bulma Stratejilerini Geliştirmek İçin Öneriler

1. 🔍 Öncelikle ihtiyaçlarınız net olmalı, projenin amaç ve hedefleri açıkça belirlenmeli.
2. 🧑‍🤝‍🧑 Hedef kitlenizi ve paydaşlarınızı iyi analiz edin, destek alabileceğiniz kişi ve kurumlarla iletişimde olun.
3. 📝 Başvuru belgelerinizi hazırlarken başarılı örnekleri inceleyip, profesyonel destek alın.
4. ⏲️ Proje takvimi ve bütçe planlamasını gerçekçi yapın, aşırı iyimser olmayın.
5. 💬 Finansman sağlayacak kurumlarla sürekli iletişimde kalın, süreçleri takip edin.
6. 📣 Sosyal medyayı ve dijital kanalları etkin kullanarak kitle fonlama ve gönüllü desteği artırın.
7. 🚀 Son olarak, her yeni finansman kaynağı elde ettiğinizde projenizin etkisini ölçün ve raporlayın.

Sosyal Yenilikçilik Finansmanı ile İlgili Yaygın Yanılgılar Nelerdir?

• ❌ “Sadece büyük şirketler veya devlet projeleri destek alabilir.” – Oysa yerel girişimler bile sosyal girişimcilik fonlarından faydalanabilir.
• ❌ “Kitle fonlama sadece internet üzerinden saniyeler içinde para toplamak demektir.” – Kitle fonlama sabır, iyi hikaye anlatımı ve topluluk inşası gerektirir.
• ❌ “Hibe programları geri ödemesiz olduğu için kolay kazanılır.” – Her program sıkı değerlendirmeye tabi tutulur ve proje kalitesi en önemli kriterdir.

Sosyal Yenilikçilik Finansman Yöntemlerini Kullanarak Ne Gibi Riskler ve Sorunlar Yaşanabilir?

Finansman arayışında karşılaşılan başlıca sorunlar arasında, başvuru süreçlerinin karmaşıklığı, fonların zamanında gelmemesi ve kayıt dışı finansman baskısı yer alır. Ancak bu sorunların çözümü, dikkatli planlama ve profesyonel destekle mümkündür. Örneğin, İzmir’de bir sosyal girişimci, hibe programı başvurusu sırasında evrak eksikliği nedeniyle zaman kaybetmiş, ancak danışmanlık hizmeti alarak %90 onay sürecini hızlandırmıştır.

Gelecekte Sosyal Yenilikçilik Finansmanı Nerelere Gidebilir?

Sosyal yenilikçilik finansman yöntemleri, teknolojik gelişmelerle birlikte daha dijital, şeffaf ve erişilebilir hale geliyor. Özellikle blockchain tabanlı kitle fonlama ve sosyal yatırım ağları, önümüzdeki 5 yıl içinde sektörde devrim yaratma potansiyeline sahip. Bu, sizin gibi sosyal girişimciler için hem fırsatlar hem de yeni meydan okumalar demek.

Sıkça Sorulan Sorular (SSS)

1. Sosyal projelerde kaynak bulma yöntemlerinin en etkili yolu hangisidir?
   En etkili yöntem, projenizin yapısına ve hedef kitlenize göre değişir, ancak kaynakları çeşitlendirmek her zaman daha güvenlidir. Fonlar, hibeler ve yatırımları bir arada kullanmak başarı şansını artırır.
2. Sosyal girişimcilik fonlarına nasıl başvurabilirim?
   Öncelikle yerel ve ulusal seviyede açık fonları araştırın. Başvurular için varsa rehber dokümanları iyice okuyun ve projeyi net, ölçülebilir hedeflerle hazırlayın. Profesyonel destek almak, onay şansını güçlendirir.
3. Hibe programları ile sosyal inovasyon yatırımları arasındaki fark nedir?
   Hibe programları geri ödemesiz destek sunarken, sosyal inovasyon yatırımları genellikle karşılığında kâr veya pay talep eder. Proje ölçeğinize ve finansal planınıza göre seçim yapmalısınız.
4. Kitle fonlama sosyal projeler için gerçekten işe yarıyor mu?
   Evet, doğru kitleye ulaşılırsa kitle fonlama hem finansman sağlar hem geniş kitlelere ulaşmanıza yardımcı olur. Ancak iyi bir planlama ve etkili iletişim şarttır.
5. Sosyal yenilikçilik finansman yöntemlerinde en sık yapılan hata nedir?
   En sık yapılan hata, tek bir finansman kaynağına fazla güvenmek ve çeşitlendirmemektir. Bu da projeyi finansal riske açık hale getirir. Daima birden fazla yöntem kullanmak gerekir.

Türkiye’de Sosyal Yenilik Projeleri Destekleri Kimlere ve Nasıl Ulaşıyor?

Türkiye’de sosyal yenilik projeleri destekleri, sosyal girişimcilerin projelerini hayata geçirmeleri için kritik bir kaynak oluşturuyor. Peki, bu desteklere kimler başvurabilir ve hangi kriterlerle seçim yapılıyor? Türkiye’de 2026 yılında 4.200’den fazla sosyal inovasyon projesi destek aldı ve bu projelerin %62’si yerel halkın yaşam kalitesini doğrudan etkileyen girişimlerdi. Destek mekanizmaları genellikle sivil toplum kuruluşları, üniversiteler, kamu kurumları ve özel sektör işbirlikleriyle şekilleniyor. Bu desteklere başvuran projelerin çoğu, toplumsal fayda, sürdürülebilirlik ve yenilikçilik alanında net hedeflere sahip olanlar oluyor.

Mesela, Ankara’da faaliyet gösteren bir sosyal girişim olan"Yeşil Gelecek" ekibi, çevre kirliliğiyle mücadele eden bir atık geri dönüşüm projesi için sosyal yenilik projeleri desteklerindan 75.000 EUR hibe aldı. Bu destek sayesinde, bölgedeki geri dönüşüm oranı %15’ten %40’a çıktı ve projenin hedef kitlesine doğrudan ekonomik fayda sağlandı. Buradan çıkarılacak ders, desteklerin sadece finansal yardım olmakla kalmayıp, toplumsal dönüşüme yol açan araçlar olduğudur.

Sosyal Girişimcilik Fonları Türkiye’de Nasıl Çalışıyor?

Sosyal girişimcilik fonları, projelere yatırılan önemli bir kaynaktır ve genellikle uzun vadeli finansman sağlar. Türkiye’de bu fonların başvuru süreçleri giderek şeffaflaşıyor, uzman değerlendirmeleri daha yaygın hale geliyor. 2022 yılında Türkiye’de faaliyet gösteren sosyal girişimcilik fonları, toplamda 12 milyon EURnun üzerinde fon sağladı ve destek alan projelerin %70’inde istihdam artışı sağlandı. Bu rakamlar, sosyal yenilikçiler için fonların ne kadar güçlü bir araç olduğunu gösteriyor.

Örneğin, İstanbul’un Kadıköy ilçesinde dezavantajlı kadınlara meslek eğitimi veren bir sosyal girişim, 100.000 EUR’luk sosyal girişimcilik fonu desteğiyle faaliyet alanını genişletti ve 150 kişiye istihdam sağladı. Bu da finansmanın sosyal etkisini somut olarak ortaya koyuyor.

Başarılı Türkiye Sosyal Girişimcilik Fonları Case Study’leri

Sosyal yenilikçilik finansman yöntemlerinin etkin kullanımını gözler önüne seren Türkiye’den bazı başarılı case studyler şöyle:

• 🌿 EkoYaşam Derneği (Bursa): Kırsal alanda sürdürülebilir tarım tekniklerini yaygınlaştırmak için aldığı 60.000 EUR hibe, yerel aile çiftçilerinin gelirini %35 artırdı.
• 📚 Adana Sosyal Eğitim Girişimi: Dezavantajlı çocuklar için açtıkları eğitime erişim projesinde, 80.000 EUR sosyal girişimcilik fonu ile 300 çocuğun yaşam kalitesini yükseltti.
• 💧 İzmir Su Kıtlığına Çözüm Projesi: Su tüketimini optimize eden teknolojik cihazlar için 90.000 EUR’luk hibeyi kullanarak %25 su tasarrufu sağladı.

Neden Türkiye’de Sosyal Yenilik Projeleri Destekleri Artıyor?

Türkiyenin sosyal meselelerin çözümündeki artan bilinci, devlet ve özel sektörün sosyal girişimcilik fonları ve destek programlarına daha fazla yatırım yapmasını tetikliyor. 2026’te yapılan bir kamu araştırması, vatandaşların %68’inin sosyal projelere destek sağlanmasını istediğini gösteriyor. Bu çağdaş toplum ihtiyaçlarına yenilikçi çözümler üretme gerekliliğini gösteriyor.

Sosyal Yenilik Projeleri Desteklerinden En Verimli Nasıl Yararlanılır?

Destek almanın ötesinde projelerin uzun vadede nasıl sürdürülebilir kılınacağı da önemli. İşte başarılı olmak için önerilen adımlar:

1. 🧩 Projenizin Türkiye’deki sosyal ihtiyaçlarla ne kadar örtüştüğünü ayrıntılı analiz edin.
2. 📝 Başvuru belgelerini net, somut veri ve hedeflerle hazırlayın.
3. 🤝 Yerel paydaşlarla iş birliği kurarak projenizin etkisini artırın.
4. 🔍 Sonrasında projenin etkisini ölçmek için veri toplama sistemleri kurun.
5. 💡 Başarı hikayelerinizi paylaşarak daha fazla kaynak için yeni fırsatlar yaratın.
6. 📅 Başvuru ve raporlama süreçlerini dikkate alarak zaman yönetin.
7. 💬 Destek veren kurumlarla sürekli iletişimde olun, geri bildirimleri alın.

Türkiye’de Sosyal Girişimcilik Fonları ve Destekleri İle İlgili En Çok Merak Edilen Sorular

1. Sosyal yenilik projeleri desteklerine başvurmak için hangi kriterler aranıyor?
   Projelerin toplumsal fayda yaratması, sürdürülebilir olması ve yenilikçilik içermesi temel kriterlerdir. Ayrıca proje sahibi kurum veya girişimcinin faaliyet alanında yeterliliği de değerlendirilir.
2. Başvuru süreçlerinde dikkat edilmesi gereken önemli noktalar nelerdir?
   Dokümantasyonun eksiksiz ve net olması, bütçe planlamasının gerçekçi yapılması ve projenin ölçülebilir hedeflerle desteklenmesi çok kritik.
3. Sosyal girişimcilik fonlarının geri ödeme şartları var mı?
   Fonun türüne göre değişmekle birlikte, çoğu sosyal girişimcilik fonu geri ödeme şartı olmadan verilir. Yatırımcı fonlarında ise pay veya kar alma gibi şartlar aranabilir.
4. Türkiye’de sosyal girişimcilik fonları ne kadar büyüklükte destek sağlar?
   1000 EUR’dan başlayıp 250.000 EUR’ya kadar destek veren fonlar mevcuttur. Projenin kapsamına göre farklı miktarlarda destek alınabilir.
5. Sosyal projeler için destek veren kurumlar hangileridir?
   Türkiye’de T.C. Kalkınma ve Sanayi Bakanlığı, KOSGEB, TÜBİTAK, çeşitli yerel belediyeler ve özel vakıflar sosyal projelere destek sağlamaktadır.
6. Sosyal girişimcilik fonlarından nasıl haberdar olabilirim?
   İlgili bakanlıkların resmi web siteleri, sivil toplum ağları, sektörel platformlar ve sosyal medya kanalları üzerinden en güncel destek programlarına ulaşabilirsiniz.
7. Başarılı sosyal yenilik projeleri örnekleri nereden incelenebilir?
   Kamu kurumlarının yayınladığı yıllık raporlar, özel fon verenlerin başarı hikayeleri, TÜBİTAK ve KOSGEB projeleri portalları detaylı bilgi sunmaktadır.

Sosyal İnovasyon Yatırımları ve Sosyal Projeler İçin Hibe Programları Nedir? Neden Farklıdırlar?

Sosyal inovasyon yatırımları ile sosyal projeler için hibe programları çoğu zaman karıştırılır, ancak aslında işleyişleri ve amaçları bakımından oldukça farklıdır. Sosyal inovasyon yatırımları, yatırımcıların hem finansal getiri hem de toplumsal etki beklentisiyle projelere sermaye aktarmasını ifade eder. Bu, adeta bir maraton koşucusunun disiplinli ve uzun süreli koşusuna benzer: Başladığınızda yalnızca para almak değil, yol boyunca yatırımcının güvenini kazanmak ve sürdürülebilir büyümeyi sağlamak gerekir.

Diğer yandan sosyal projeler için hibe programları, genellikle geri ödemesiz ve kar beklentisi olmayan kaynaklardır. Bunlar, bir doktorun acil durumda verdiği ücretsiz müdahale gibi, projeye doğrudan finansman desteği sunar ancak yatırımcı geri dönüşü talep etmez. 2026 verilerine göre, Türkiye’de hibe programlarından faydalanan sosyal projelerin %83’ü destek sonrası en az bir yıl süreyle sürdürülebilirliğini koruyabiliyor. Bu da hibe programlarının, projelerin ilk aşamalarında kritik rol oynadığını gösteriyor.

Farklılıkları Anlamak: Karşılaştırmalı İnceleme

Sosyal İnovasyon Yatırımları ve Hibe Programları Arasındaki Kilit Sorular

Size uygun finansman türünü seçerken şu sorulara cevap vermek önemlidir:

• 🚦Projem hangi aşamada? Henüz pilot veya test aşamasında mısınız, yoksa büyümeye hazır mısınız?
• 🏁Yatırımcı geri dönüşü sizin için ne kadar önemli? Kar etmeyi hedefliyor musunuz?
• 🛡️Finansman sonrası yönetim üzerindeki kontrole ne kadar açıksınız?
• 📊Süre ve raporlama konusunda hangi beklentiler var?

Sosyal İnovasyon Yatırımları ve Sosyal Projeler İçin Hibe Programları Nasıl Başvurulur? Adım Adım Uygulama Rehberi

1. Projeyi Hazırlık ve Analiz Aşaması

Başarılı bir başvuru için öncelikle projenizi netleştirin. Projenin amacı, hedef kitlesi, beklenen sosyal etkisi ve sürdürülebilirlik planınızı detaylandırın. Projeniz, sosyal inovasyon yatırımları veya sosyal projeler için hibe programları kriterlerine uyuyorsa fırsatı kaçırmayın. Örneğin, 2022’de İzmir’de su tasarrufu üzerine çalışan bir projenin başvurusu, detaylı etki analizleriyle kabul almıştır.

2. Başvuru Dosyasını Hazırlama

• 📑 Proje özeti ve hedefleri
• 📈 Bütçe ve finansal planlama
• 📋 Sosyal etki ve ölçüm kriterleri
• 🕒 Proje takvimi
• 🧑‍🤝‍🧑 Paydaşlar ve iş birlikleri

3. Başvuruyu Yapma

Platform ve programın resmi web sitesinden başvurunuzu tamamlayın. Başvuru sürecinde dikkatli olun, eksik belge bırakmayın. Başarılı başvurular titiz incelemeye alınır.

4. Değerlendirme ve Müzakere Süreci

Sosyal inovasyon yatırımları için genellikle yatırımcılarla bizzat görüşme yapılır. Yatırımcıların beklentilerini ve dönüşüm koşullarını anlamak, süreci hızlandırır. Hibe programlarında ise komite incelemesi yapılır, şeffaflık ön plandadır.

5. Finansmanın Kullanımı ve Raporlama

Finansman alındıktan sonra etkin ve verimli kullanmak gerekir. 2026 verilerine göre, hibe alan projelerin %78’i düzenli rapor ve şeffaf bütçe yönetimi ile desteklerini yenileyebiliyor. Yatırım alan projelerde ise yatırımcıya periyodik geri dönüş önemlidir.

Kimler Sosyal İnovasyon Yatırımları ve Hibe Programlarından Yararlanabilir?

Sosyal girişimciler, STK’lar, yerel yönetimler ve yenilikçi fikirleri olan bireyler bu finansman türlerine başvurabilir. Örneğin, Bursa’da engelli bireylere yönelik teknoloji geliştiren bir sosyal girişim, hem 60.000 EUR hibe aldı hem de ardından 120.000 EUR yatırım aldı. Böylece projeyi hızla büyüttü.

En Sık Yapılan Hatalar ve Nasıl Önlenir?

• ❌ Projenin finansman türüne uygunluğunu araştırmadan başvurmak – Her iki yöntemin farklı beklentileri var, mutlaka detaylı inceleme yapılmalı.
• ❌ Bütçe planını gerçekçi olmayan şekilde hazırlamak – Aşırı iyimserlik proje güvenilirliğini zedeler.
• ❌ Sürekli iletişimde olmamak ve raporlama eksikliği – Başarı riski ve fon kesintisine yol açabilir.
• ❌ Proje etkisini ölçmede yetersizlik – Finansman sağlayan kurumların önemli kriteri.

Sosyal İnovasyon Yatırımları ve Hibe Programları ile İlgili Gelecek Trendleri

Gelecekte, sosyal inovasyon yatırımları daha çok teknoloji tabanlı ve veri odaklı olacak. Yatırımcılar etki ölçüm kavramına daha fazla önem veriyor. Hibe programları ise dijital platformlarda otomatik süreçlerle daha hızlı ve erişilebilir hale gelecek. Bu dönüşüm, sosyal projelerin daha fazla destek almasını sağlayacak.

Sosyal İnovasyon Yatırımları ve Sosyal Projeler İçin Hibe Programları Hakkında Sıkça Sorulan Sorular

1. Sosyal inovasyon yatırımları ile hibe programları arasındaki temel fark nedir?
   Sosyal inovasyon yatırımları geri dönüş bekleyen sermaye yatırımlarıdır; hibe programları ise geri ödemesiz desteklerdir.
2. Hangi durumda yatırım tercih edilmeli, hangi durumda hibe?
   Eğer projeniz büyüme aşamasındaysa ve yatırımcı ile çalışmaya açıksanız yatırım uygundur. Pilot aşama veya kısıtlı kaynaklarda hibe tercih edilir.
3. Başvuru dosyasında en kritik noktalar nelerdir?
   Projenin ölçülebilir sosyal etkisi, bütçe şeffaflığı ve sürdürülebilirlik planları başvuru için en önemli unsurlardır.
4. Yatırım aldıktan sonra proje yönetiminde ne tür değişiklikler olur?
   Yatırımcılar genellikle stratejik karar süreçlerine dahil olur, bu nedenle ışık hızında karar almak ve şeffaf olmak gerekir.
5. Hibe programları proje başına ne kadar destek sağlıyor?
   Genellikle 10.000-100.000 EUR arasında destek sağlar ve bu fonlar proje kapsamına göre esnek değişir.
6. Başvuru reddedilirse ne yapılmalı?
   Reddedilen başvurular mutlaka geri bildirim alınarak sonraki süreç için geliştirilmelidir.